Trong làn sóng đổi mới của kiến trúc đương đại, chủ nghĩa tham số (parametricism) đã khẳng định vị thế như một bước tiến vượt bậc về tư duy hình khối và công nghệ thiết kế. Không chỉ tạo nên những công trình mang hình thức độc đáo, chủ nghĩa này còn góp phần định hình lại cách các kiến trúc sư tương tác với dữ liệu, bối cảnh và đáp ứng nhu cầu xã hội. Bài viết này tổng quan quá trình phát triển cũng như ảnh hưởng ngày càng sâu rộng của parametricism trong thực tiễn thiết kế hiện nay.

Các xu hướng thiết kế kiến trúc đương đại đang mở ra một góc nhìn mới về hình thức và không gian. Nhiều công trình được tạo hình linh hoạt, mềm mại hơn với sự kết nối hài hòa giữa đường nét và khối tích. Sự chuyển biến này phần lớn nhờ vào sự xuất hiện của chủ nghĩa tham số – phong cách thiết kế hiện đại tận dụng phần mềm cùng công nghệ để sáng tạo nên các cấu trúc linh hoạt, độc đáo và phù hợp hơn với thực tiễn.

Phong cách này cho phép khai thác vô số phương án thông qua việc điều chỉnh các tham số kiểm soát điểm, nút, đường cong, mặt phẳng hay thể tích. Từ những yếu tố cơ bản đó, quy mô thiết kế có thể mở rộng từ từng chi tiết nhỏ đến toàn bộ công trình lớn hoặc thậm chí ở cấp độ quy hoạch đô thị.

Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ trong thế kỷ 21, chủ nghĩa tham số ngày càng trở nên phổ biến nhờ khả năng giúp quá trình thiết kế linh hoạt hơn để đáp ứng đồng thời các yêu cầu về thẩm mỹ, chức năng lẫn tính bền vững. Điểm nổi bật của phương pháp này là khả năng xử lý hiệu quả những cấu trúc phức tạp mà các phương pháp truyền thống khó đạt được. Nhờ vào sức mạnh của công nghệ hiện đại, kiến trúc sư có thể thử nghiệm nhiều ý tưởng sáng tạo với tốc độ nhanh chóng cùng độ chính xác cao. Thực tế cho thấy nhiều dạng thức phức tạp do parametricism mang lại gần như không thể thực thi nếu thiếu đi sự hỗ trợ từ phần mềm chuyên dụng cũng như các công cụ kỹ thuật tiên tiến. Chính vì vậy mà tư duy thiết kế theo hướng tham số đang ngày càng giữ vai trò quan trọng trong nền kiến trúc hiện đại ngày nay.

Chủ nghĩa tham số và Patrik Schumacher

Chủ nghĩa tham số được định hình và hệ thống hóa bởi Patrik Schumacher, kiến trúc sư trưởng của Zaha Hadid Architects (ZHA) đồng thời là Chủ tịch trọn đời của Quỹ Phúc lợi Nhân viên sở hữu ZHA. Kể từ sau khi Zaha Hadid qua đời vào tháng 3 năm 2016, ông đã đảm nhận vai trò lãnh đạo chính tại văn phòng. Schumacher không chỉ có nền tảng về kiến trúc mà còn am hiểu sâu sắc về toán học và triết học – những yếu tố đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến tư duy thiết kế cũng như triết lý kiến trúc của ông.

Schumacher lần đầu tiên giới thiệu thuật ngữ “parametricism” trong bản Tuyên ngôn Chủ nghĩa Tham số (Parametricist Manifesto), nơi ông trình bày rõ ràng hệ tư tưởng cùng nguyên lý vận hành của phong cách thiết kế này. Tuyên ngôn đó đã góp phần giúp “parametricism” được công nhận như một phong cách kiến trúc độc lập, đồng thời tạo nên sức ảnh hưởng lớn đối với nhiều kiến trúc sư đương đại.

Theo quan điểm của Schumacher, chủ nghĩa tham số đề cao tính linh hoạt và mối quan hệ động giữa các yếu tố trong thiết kế. Thay vì sử dụng các hình khối cứng nhắc truyền thống, phong cách này ưu tiên những đường cong mềm mại cùng hệ thống chia nhỏ hình học tinh vi nhằm tạo ra các cấu trúc uyển chuyển và hài hòa. Các yếu tố này được kiểm soát thông qua mã lập trình, cho phép thiết kế thay đổi linh hoạt để thích nghi với từng điều kiện cụ thể. Phong cách này hướng tới việc xây dựng cấu trúc có tính kết nối cao – cả bên trong công trình lẫn trong mối liên hệ với không gian đô thị xung quanh.

Bản Tuyên ngôn Chủ nghĩa Tham số do Patrik Schumacher khởi xướng đã tạo ra tiếng vang lớn trong cộng đồng kiến trúc quốc tế. Ông cho rằng parametricism nên trở thành một phong cách toàn cầu mới tương tự như vai trò từng có của Chủ nghĩa Hiện đại trước đây; đồng thời nhấn mạnh rằng đây không chỉ là phương pháp tiếp cận mà còn là một trường phái toàn diện có thể áp dụng từ quy mô công trình đơn lẻ đến quy hoạch đô thị tổng thể.

“Chủ nghĩa Tham số ra đời dựa trên việc ứng dụng các công cụ thiết kế tham số nhằm phản ánh tốt hơn sự phức tạp ngày càng tăng lên của hoạt động xã hội hiện đại,” Patrik Schumacher nhận định. Tuy nhiên, theo ông, sự chuyển dịch mạnh mẽ từ Chủ nghĩa Hiện đại sang Chủ nghĩa Tham số không chỉ xuất phát từ tiến bộ công nghệ mà còn bắt nguồn từ nhu cầu đổi mới phong cách để phù hợp hơn với xã hội đương đại.

Schumacher kêu gọi giới kiến trúc tích cực áp dụng phương pháp tiếp cận tham số – một giải pháp linh hoạt giúp các thành phần trong công trình thay đổi và liên kết chặt chẽ với nhau theo hướng tối ưu nhất. Dù ý tưởng xây dựng một trường phái chung vẫn còn gây tranh luận nhưng nó cũng mở ra nhiều triển vọng mới và thúc đẩy giới chuyên môn khám phá sâu rộng tiềm năng ứng dụng công nghệ vào thực tiễn sáng tác kiến ​​trúc hiện nay. Nhờ những nỗ lực đó, chủ nghĩa tham số ngày càng được ghi nhận rộng rãi cả ở lĩnh vực nghiên cứu hàn lâm lẫn thực hành chuyên nghiệp trên toàn thế giới.

Phải chăng cuộc chiến phong cách kiến trúc đã bắt đầu?

Mặc dù Schumacher và nhiều người khác tin rằng chủ nghĩa tham số là hướng đi của tương lai cho ngành kiến trúc, chúng ta cũng cần ghi nhớ rằng kiến trúc luôn là lĩnh vực đề cao sự sáng tạo và đổi mới không ngừng. Trong một bài viết đăng trên Architects Journal năm 2010, Patrik Schumacher từng nhận định: “Những công trình mới nhất của Zaha Hadid Architects không chỉ đơn thuần là các thử nghiệm mang tính tuyên ngôn mà còn chứng minh hiệu quả thực tiễn rất cao. Hệ thống nhà ga cáp treo Nordpark ở Innsbruck là minh chứng rõ ràng: không có phong cách nào khác có thể xử lý tốt sự thay đổi về điều kiện địa hình từng nơi mà vẫn đảm bảo tính đồng nhất trong thiết kế tổng thể. Chủ nghĩa tham số đã sẵn sàng trở thành xu hướng chủ đạo. Cuộc chiến phong cách đã bắt đầu.”

Khái niệm “cuộc chiến phong cách” nên được hiểu như một cuộc chạy đua về ý tưởng trong lĩnh vực kiến trúc và thiết kế, chứ không phải là sự đối đầu thắng – thua giữa các trường phái nghệ thuật. Mục tiêu cuối cùng không phải để một phong cách lấn át tất cả, mà nhằm tạo ra những công trình bền vững hơn, thân thiện hơn với con người, gắn kết cộng đồng tốt hơn và hiệu quả hơn trong sử dụng. Liệu chủ nghĩa tham số có đáp ứng được tất cả những kỳ vọng đó hay không – câu trả lời sẽ thuộc về thời gian.

Sự phát triển và mở rộng của Chủ nghĩa Tham số

Trong nhiều cuộc phỏng vấn, ông Patrik Schumacher đã nhấn mạnh những nỗ lực nhằm đưa Chủ nghĩa Tham số (parametricism) vào chương trình giảng dạy tại các trường kiến trúc và thiết kế. Hiện nay, nhiều văn phòng kiến trúc trẻ đang tích cực ứng dụng phong cách này trong các cuộc thi, dự án và triển lãm của họ, minh chứng cho việc parametricism ngày càng trở thành một xu hướng thiết kế phổ biến, đặc biệt tại những nơi đề cao đổi mới công nghệ.

Chủ nghĩa Tham số đã phát triển mạnh mẽ đến mức vượt ra ngoài phạm vi kiến trúc truyền thống và được áp dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như nội thất, thời trang hay trang sức. Ông Schumacher cũng chia sẻ rằng các kiến trúc sư theo đuổi parametricism đang gặt hái nhiều thành công hơn khi liên tục chiến thắng ở các cuộc thi lớn và nhận được nhiều dự án quan trọng.

Zaha Hadid Architects (ZHA) là một trong những đơn vị tiên phong lựa chọn parametricism làm phong cách thiết kế chủ đạo. Bà Zaha Hadid cùng ông Schumacher đã sớm sử dụng các công cụ kỹ thuật số như Rhinoceros hay Maya để tạo nên những thiết kế độc đáo với tính thử nghiệm cao. Nhờ sự hỗ trợ của phần mềm hiện đại, họ có thể dễ dàng thử nghiệm đa dạng hình khối uốn lượn mềm mại phù hợp với điều kiện thực tế. Trên thực tế, độ phức tạp và chính xác trong thiết kế của ZHA chỉ có thể đạt được thông qua việc ứng dụng Chủ nghĩa Tham số kết hợp cùng công nghệ kỹ thuật số tiên tiến.

Những công trình tiêu biểu như Trung tâm Heydar Aliyev hay Nhà hát Opera Quảng Châu là minh chứng rõ nét cho sức mạnh của parametricism trong việc tạo ra hình khối linh hoạt, mềm mại đầy biểu cảm—vượt xa giới hạn của kiến trúc hình học truyền thống.

Không chỉ chú trọng yếu tố thẩm mỹ tạo hình, ZHA còn tận dụng tối đa các công cụ kỹ thuật số và phương pháp tham số để phân tích cũng như tối ưu hóa hiệu suất môi trường từ thông gió tự nhiên đến tiết kiệm năng lượng. Điều này khẳng định rằng parametricism không chỉ là một cuộc cách mạng về mặt hình thức mà còn mở ra hướng tiếp cận toàn diện đối với kiến trúc bền vững thế kỷ 21.

Bên cạnh ZHA, nhiều doanh nghiệp danh tiếng khác như Gensler, Gehry Partners hay BIG… cùng hàng loạt văn phòng nhỏ hơn cũng đang áp dụng rộng rãi Chủ nghĩa Tham số kết hợp với công nghệ kỹ thuật số làm nền tảng sáng tác chính. Theo ông Patrik Schumacher chia sẻ thêm: Parametricism không phải là đặc quyền riêng biệt dành cho một nhóm nhỏ kiến trúc sư mà bất kỳ ai cũng có thể học hỏi để sáng tạo nên những tác phẩm vừa hiệu quả vừa giàu tính đổi mới.

Chủ nghĩa Tham số có từng xuất hiện trước đây không?

Chủ nghĩa Tham số, như chúng ta biết ngày nay, là một phong cách thiết kế mới mẻ. Tuy nhiên, trước khi thuật ngữ này xuất hiện rộng rãi, một số kiến trúc sư tiên phong như Antoni Gaudí, Luigi Moretti và Frei Otto đã áp dụng những phương pháp mang tính “tham số” từ rất sớm, thể hiện tầm nhìn vượt thời đại của họ.

Antoni Gaudí (1852-1926), kiến trúc sư người Catalonia nổi tiếng với các công trình có hình khối mềm mại và sáng tạo trong việc sử dụng màu sắc cũng như vật liệu. Đặc biệt hơn cả là phương pháp thiết kế độc đáo mà ông lựa chọn: thay vì chỉ dựa vào bản vẽ truyền thống, Gaudí xây dựng các mô hình vật lý để trực quan hóa ý tưởng. Ông sử dụng dây treo và vật nặng để mô phỏng các vòm cong; mỗi sự thay đổi về vị trí hoặc trọng lượng đều dẫn đến biến đổi hình dạng mô hình – tương tự nguyên lý vận hành của phần mềm thiết kế tham số hiện đại. Mỗi lần điều chỉnh lại mở ra một khả năng thiết kế mới.

Frei Otto cũng là một trong những người đi đầu trong tư duy “tham số”. Là kiến trúc sư – kỹ sư người Đức nổi bật với kết cấu nhẹ và ứng dụng lực kéo cho mái lều hay mái vòm vải căng. Trong dự án lều cho giàn khoan dầu của British Petroleum chẳng hạn, ông dùng lò xo kéo căng mép vải tạo nên đường cong tự nhiên trên bề mặt – gần giống với cách phần mềm tham số điều chỉnh hình khối qua dữ liệu đầu vào ngày nay. Ngoài ra, ông còn thử nghiệm nhiều mô hình khác nhau như xà phòng bong bóng, dây treo hay bơm hơi nhằm khám phá đa dạng khả năng tạo hình không gian.

Các mô hình này không nhằm mục đích xác định ngay lập tức giải pháp cuối cùng mà đóng vai trò công cụ thử nghiệm giúp ông liên tục khám phá những biến thể mới về thẩm mỹ và cấu trúc thông qua việc thay đổi chất liệu hoặc điều kiện tác động lên chúng. Đây chính là tinh thần cốt lõi của chủ nghĩa Tham số dù ở thời điểm đó chưa có sự hỗ trợ từ công nghệ kỹ thuật số.

Luigi Moretti (1907-1973), kiến trúc sư người Ý nổi bật với các thiết kế mang đường nét uyển chuyển tự nhiên cùng niềm đam mê toán học sâu sắc đã đưa tư duy toán học vào quy trình sáng tác của mình. Ông sử dụng các “tham số” – tức yếu tố đo lường được để kiểm soát chính xác khối tích và cấu trúc công trình. Dự án tiêu biểu nhất là “Sân vận động M”, nơi Moretti xác định rõ chức năng rồi đưa ra hệ thống tham số cụ thể như diện tích khán đài hay góc nhìn khán giả… Từ đó tiến hành phân tích toán học chi tiết để tối ưu mặt bằng cũng như không gian tổng thể – minh chứng rõ nét cho tư duy dựa trên dữ liệu rất gần gũi với parametricism ngày nay.

Chủ nghĩa Tham Số không đơn thuần chỉ là một xu hướng thiết kế nhất thời mà còn phản ánh quá trình phát triển lâu dài về tư duy hình học kết hợp cùng tiến bộ công nghệ và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực kiến trúc. Từ Gaudí đến Schumacher, những thử nghiệm sáng tạo dựa trên tham số đã mở ra hướng tiếp cận mới: nơi logic khoa học hòa quyện cùng cảm hứng sáng tạo để kết nối hài hòa giữa thẩm mỹ–công năng–bối cảnh môi trường sống đô thị hiện đại. Trong kỷ nguyên đề cao tính bền vững và tối ưu hóa nguồn lực hôm nay thì parametricism thực sự xứng đáng được nghiên cứu sâu rộng hơn nữa chứ không chỉ dừng lại ở phạm vi một phong cách nhất thời

Chọn AKITEK – Cải tạo nhà, cải tạo nội thất uy tín tại Thành phố Hồ Chí Minh

AKITEK là thương hiệu chuyên sâu trong lĩnh vực cải tạo nhà ở và cải tạo nội thất, mang đến giải pháp tối ưu cho những không gian xuống cấp hoặc chưa phù hợp với nhu cầu sử dụng. Với đội ngũ kiến trúc sư và kỹ thuật giàu kinh nghiệm, AKITEK cam kết tạo ra những không gian sống thẩm mỹ – tiện nghi – bền vững. Chúng tôi luôn đặt khách hàng làm trọng tâm, đảm bảo từng dự án cải tạo đều được thiết kế và thi công trọn gói, đúng tiến độ, chi phí minh bạch và chất lượng vượt mong đợi.

Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…

Nguồn: Sưu tầm Internet

Bài viết tham khảo: Quá trình phát triển và ảnh hưởng của Parametricism