Thiết kế tối giản giờ đã trở thành một biểu tượng lớn trong kiến trúc hiện đại và quy hoạch đô thị.

Với những đường nét sắc sảo, màu sắc trung tính và phong cách chủ yếu tập trung vào chức năng, nó gần như có mặt ở hầu hết các trung tâm đô thị lớn trên thế giới.

Mấy công trình hiện đại này nhìn thì bắt mắt nhưng thực sự tốn khá nhiều tiền để xây dựng. Thêm vào đó, kiểu thiết kế này đang dần thay thế các di sản văn hóa lâu đời, làm mất đi những lớp lịch sử phong phú từng tạo nên bản sắc riêng cho mỗi thành phố.

Khu phức hợp đô thị hiện đại CityLife District nằm tại Milan, Ý

Ý nghĩa lịch sử của những di sản đô thị

Di sản đô thị không chỉ là mấy cái di tích lịch sử đâu, mà còn bao gồm cả phong cách kiến trúc, đường phố và không gian công cộng được xây dựng qua nhiều thế hệ, ghi lại những hoạt động thường ngày của người dân địa phương.

Tất cả những yếu tố này kết nối và tương tác với nhau trong cuộc sống hàng ngày. Chính mạng lưới đa dạng này tạo nên bản sắc riêng biệt cho mỗi thành phố.

Ví dụ như Khu phố Gothic ở Barcelona có nét đặc trưng khác hẳn SoHo ở Manhattan hay Sultanahmet ở Istanbul. Những lớp lịch sử đã tạo nên sự độc đáo cho từng cộng đồng thành phố, nơi ta thấy rõ sự liên kết giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

Các phong cách kiến trúc từ Baroque đến Gothic hay Art Nouveau đại diện cho các thời kỳ và triết lý văn hóa cụ thể, thường gắn liền với phong tục tập quán, tài nguyên và khí hậu địa phương.

Bảo tồn những phong cách này giúp các thành phố giữ được mối liên hệ với lịch sử và bản sắc văn hóa của họ trước làn sóng hiện đại hóa.

Nhưng mà một số thành phố lại muốn cạnh tranh trong nền kinh tế toàn cầu nên đã chuyển sang thiết kế tối giản mà bỏ qua việc bảo tồn di sản. Kết quả là các yếu tố văn hóa và lịch sử làm cho khu vực đó trở nên đặc biệt dần bị xóa bỏ để nhường chỗ cho cái mới.

Thiết kế tối giản thì cũng dễ hiểu thôi vì nó phản ứng lại sự phức tạp của các phong trào kiến trúc trước đây: đơn giản hơn, tổng quát hơn và gọn gàng hơn; chức năng được đặt lên hàng đầu thay vì chỉ chú trọng vào vẻ đẹp bên ngoài.

Vì vậy hầu hết thiết kế đô thị theo kiểu này đều có tòa nhà với đường nét sạch sẽ, không gian mở rộng rãi cùng bảng màu trung tính nhẹ nhàng. Sự đơn giản ấy được xem như biểu tượng của tinh thần hiện đại tinh tế hòa nhập toàn cầu đấy!

Vậy nên nó vẫn rất thịnh hành trong các dự án thương mại cao cấp hay không gian công cộng bây giờ luôn đó!

Dự án quy hoạch khu King’s Cross tại trung tâm London, Anh

Với xu hướng này, tối giản có thể gây phản tác dụng đấy. Thiết kế tối giản tuy được khen vì tính linh hoạt, nhưng thường thiếu đi nét văn hóa đặc trưng của một nơi.

Những tòa nhà dễ thay đổi thì cũng dễ bị thay thế thôi. Không gian công cộng mà cứ liên tục biến đổi thì dần mất đi hương vị địa phương và không còn gắn kết với cuộc sống xung quanh nữa.

Điều này có thể dẫn đến việc các thành phố mất đi bản sắc riêng vốn có từ lâu đời. Đường chân trời và cảnh quan đường phố ở khắp nơi bắt đầu giống nhau hơn, minh chứng cho tham vọng toàn cầu hóa đó mà.

Nếu các di tích lịch sử chưa bị xóa bỏ làm cho thành phố trở nên độc đáo và sinh động, thì bản sắc văn hóa – giá trị mềm của địa phương cũng đang dần bị phai nhạt rồi.

Ngay cả ở những thành phố phát triển nhanh chóng, các dự án tối giản mới mọc lên chỗ những công trình mang ý nghĩa văn hóa từng tồn tại trước đây nữa chứ! Kết quả là một thành phố nhìn sạch sẽ hiện đại thật đấy, nhưng lại khiến người ta cảm thấy khô khan vô cảm khi bước vào thôi à!

Sự chuyển đổi hoàn toàn ở các không gian cộng đồng và tư nhân

Thiết kế tối giản đã len lỏi vào các không gian công cộng và khiến những nơi này trở nên trung tính hơn. Công viên, quảng trường, và khu vực công cộng – vốn là chỗ để mọi người gặp gỡ, kết nối – giờ lại theo phong cách tối giản.

Điều này làm mất đi nhiều yếu tố mời gọi và thân thiện mà trước đây ai cũng muốn ghé qua.

Một phần lý do cho sự thay đổi này là áp lực từ lợi ích của các tập đoàn lớn. Văn phòng, trung tâm thương mại hay khu dân cư đều được thiết kế theo gu tối giản của thị trường chung.

Giờ đây, cảm hứng thiết kế là tạo ra không gian sang trọng, hiện đại và mang tầm quốc tế.

Điều trớ trêu là xu hướng này làm mất đi sự kết nối với văn hóa và lịch sử địa phương. Mỗi thành phố chỉ còn cái tên riêng biệt nhưng lại giống nhau vì thiếu biểu tượng đặc trưng.

Xu hướng này bắt đầu từ những khu phố tái phát triển, nơi thiết kế tối giản thu hút cư dân giàu có hơn. Kết quả là những tòa nhà cũ bị phá bỏ để xây mới hoàn toàn theo kiểu tối giản; đôi khi cả khung cảnh lịch sử cũng bị xóa sạch.

Một điểm đáng lo ngại của thiết kế tối giản ở đô thị là nó thúc đẩy sự đồng nhất văn hóa mạnh mẽ. Khi nhiều thành phố trên thế giới chọn phong cách này thì mọi nơi sẽ dần giống nhau hết cả thôi!

Các tòa nhà nổi tiếng ở Châu Á, Châu Âu hay Bắc Mỹ giờ đều có mặt tiền kính bóng bẩy với không gian tiện ích đầy công nghệ cao cấp như nhau cả rồi! Liệu vậy có thực sự ổn?

Thiếu vắng dấu ấn mỹ thuật đôi khi chính là mất mát về văn hóa đó bạn ơi! Thành phố đâu chỉ đơn thuần là không gian vật lý mà còn chứa đựng câu chuyện văn hóa của người sống trong đó nữa chứ! Và khi câu chuyện ấy bị lu mờ bởi kiến trúc toàn cầu thì liên kết giữa thành phố với cư dân càng ngày càng nhạt nhòa hơn bao giờ hết luôn á!

Khu phức hợp đô thị Hudson Yards, New York, Mỹ

Có thể nói việc đổi mới với thiết kế tối giản mà vẫn giữ nguyên di sản của thành phố là hoàn toàn khả thi. Các nhà thiết kế có thể áp dụng phong cách tối giản nhưng vẫn bảo tồn được các yếu tố văn hóa và lịch sử của địa phương.

Để làm được điều này, cần phải suy nghĩ và nghiên cứu kỹ lưỡng về cách tiếp cận thiết kế, lựa chọn vật liệu địa phương, ứng dụng kỹ thuật truyền thống và tích hợp các biểu tượng văn hóa.

Cũng cần sự tham gia đóng góp từ cộng đồng đã sống lâu đời để quyết định những giá trị và lịch sử nào quan trọng với họ sẽ được gìn giữ khi có dự án mới.

Trước xu hướng tất yếu đang diễn ra nhanh chóng này, các kiến trúc sư và nhà quy hoạch đô thị chỉ có thể khác biệt nếu thử một cách tiếp cận mới – đón nhận những thiết kế tôn vinh quá khứ nhưng cũng hướng tới tương lai, để các thành phố vừa giữ được bản sắc đặc trưng vừa là phản chiếu sống động của nhiều nền văn hóa khác nhau.

Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…

Nguồn: Thiết kế tối giản liệu có đang xoá nhoà di sản và trung hòa bản sắc đô thị?