Trong hành trình tìm về cội nguồn và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, không thể không nhắc đến những ngôi đình làng – nơi lưu giữ tinh thần cộng đồng, lịch sử kháng chiến và tinh hoa kiến trúc truyền thống Việt Nam. Một trong những công trình tiêu biểu là Đình Chiên Đàn, ngôi đình cổ có quy mô lớn bậc nhất tỉnh Quảng Nam. Dù mang dấu ấn đậm nét của kiến trúc cổ truyền, Đình Chiên Đàn cũng gợi mở nhiều cảm hứng và bài học quý giá cho phong cách kiến trúc hiện đại hiện nay.

Biểu tượng của lịch sử và cộng đồng

Được xây dựng từ khoảng cuối thế kỷ XV sau khi vua Lê Thánh Tông bình định Chiêm Thành, Đình Chiên Đàn là nơi tưởng nhớ công lao khai hoang, lập ấp của tiền nhân, đồng thời là trung tâm sinh hoạt cộng đồng của làng xã. Đình tọa lạc tại thôn Đàn Trung, xã Tam Đàn, huyện Phú Ninh, cách Quốc lộ 1A chỉ khoảng 1km. Với tổng diện tích khuôn viên lên đến 1.500 m², riêng ngôi đình chính rộng 440 m², đình có thể đón tiếp khoảng 100 khách mỗi lượt – cho thấy quy mô ấn tượng của công trình này.

Cấu trúc kiến trúc phản ánh tư duy vượt thời đại

Về mặt kiến trúc, Đình Chiên Đàn được xây dựng theo hình chữ Nhất, quay mặt về hướng Đông Nam để đón ánh sáng và gió mát. Mái ngói âm dương, đầu mái chạm trổ hình “Lưỡng long triều nguyệt” – biểu tượng quen thuộc trong văn hóa kiến trúc cổ – tạo nên vẻ uy nghi, linh thiêng cho công trình. Toàn bộ khung đình làm từ gỗ mít lớn, kết cấu ba gian hai chái vững chắc, các cột trụ được đặt cân đối, tạo nên không gian đối xứng và bền vững theo thời gian.

Những yếu tố này, khi soi chiếu vào phong cách kiến trúc hiện đại, có thể thấy sự tương đồng rõ rệt trong tư duy tổ chức không gian mở, phân bổ ánh sáng tự nhiên, và sử dụng vật liệu bền vững từ địa phương. Kiến trúc sư hiện đại có thể học hỏi cách mà đình làng truyền thống tạo ra môi trường sống gần gũi với thiên nhiên và tối ưu công năng sử dụng mà không cần đến những công nghệ phức tạp.

Chất liệu và nghệ thuật chạm khắc – Cảm hứng cho kiến trúc hiện đại mộc mạc

Một điểm nổi bật khác là hệ thống chạm khắc tinh xảo trên các vì kèo, xà ngang và hoành phi. Những họa tiết điêu khắc công phu thể hiện sự tài hoa của nghệ nhân làng mộc Văn Hà, đồng thời gợi mở cảm hứng cho xu hướng kiến trúc hiện đại mộc mạc sử dụng vật liệu tự nhiên, thô mộc như gỗ nguyên khối, đá tự nhiên hay bê tông thô.

Ngày nay, nhiều công trình nhà ở, homestay, bảo tàng hay resort mang phong cách kiến trúc hiện đại cũng đang quay lại với tinh thần “mộc”, chú trọng sự gần gũi, thân thiện với môi trường và tôn vinh kỹ thuật thủ công.

Chức năng đa dạng – Gợi mở thiết kế linh hoạt

Bên cạnh chức năng thờ tự, Đình Chiên Đàn còn có các khu phụ trợ như nhà trù (canh gác), nhà kho (cất giữ lương thực), và nhà võ ca – nơi biểu diễn nghệ thuật trong dịp lễ hội. Cách bố trí linh hoạt này cho thấy tầm nhìn đa chức năng trong thiết kế, điều đang ngày càng được nhấn mạnh trong các công trình mang tính cộng đồng hay đa mục đích hiện nay.

Gắn bó với lịch sử kháng chiến và phong trào yêu nước

Từ thời vua Lê Thánh Tông, đến phong trào Tây Sơn và các cuộc kháng chiến chống Pháp, Nhật, Mỹ sau này, Đình Chiên Đàn luôn là điểm hội tụ của các phong trào yêu nước. Đây từng là nơi vua Lê Thánh Tông nghỉ chân, Nguyễn Huệ lập quân “Tiền cơ Trung Nghĩa”, và sau này là nơi diễn thuyết của các nhà yêu nước như Huỳnh Thúc Kháng, Phan Châu Trinh.

Chức năng “hội tụ” này tiếp tục được duy trì cho đến nay thông qua lễ hội ngày mồng 1 Tết và rằm tháng 7 hằng năm. Trong thiết kế công trình cộng đồng hiện đại, đặc biệt là nhà văn hóa, bảo tàng hay các không gian đa năng, tính “gắn kết cộng đồng” chính là một trong những yếu tố cốt lõi của phong cách kiến trúc hiện đại có ý thức xã hội.

Bảo tồn nguyên bản – Giữ vững bản sắc văn hóa

Trải qua nhiều lần trùng tu, gần nhất vào năm 2006, kiến trúc tổng thể của đình vẫn được giữ gần như nguyên bản. Việc bảo tồn đình làng gợi mở hướng đi cho nhiều dự án cải tạo nhà cổ hiện nay: thay vì phá bỏ hoàn toàn, kiến trúc sư có thể giữ lại tinh thần nguyên bản, kết hợp cải tiến về mặt công năng và vật liệu phù hợp.

Xu hướng cải tạo di sản để phục vụ mục đích hiện đại như không gian học tập, triển lãm, hoặc không gian sáng tạo đang phát triển mạnh ở nhiều quốc gia và tại Việt Nam. Phong cách kiến trúc hiện đại không chỉ là sự mới mẻ về hình thức, mà còn là khả năng dung hòa giữa cũ – mới, giữa truyền thống – hiện đại.

Đình Chiên Đàn không đơn thuần là một công trình cổ, mà còn là biểu tượng của sự kết nối giữa kiến trúc – văn hóa – cộng đồng. Từ bố cục không gian, vật liệu sử dụng, đến tinh thần cộng đồng và chức năng đa dạng, ngôi đình này là minh chứng sống động cho những giá trị vượt thời gian.

Trong thời đại ngày nay, khi giới kiến trúc đang nỗ lực tìm kiếm bản sắc riêng cho các công trình hiện đại, thì việc học hỏi từ di sản như Đình Chiên Đàn là hướng đi đáng trân trọng. Đây cũng là minh chứng cho việc phong cách kiến trúc hiện đại hoàn toàn có thể khởi nguồn từ những giá trị truyền thống bền vững.