Một xu hướng thiết kế đang thịnh hành và đầy phấn khởi, gọi là “adaptive reuse” (tái sử dụng thích ứng), mang đến cách để thổi sức sống mới vào những cấu trúc lịch sử bỏ trống. Sinh ra từ một tuyến đường sắt trên cao bỏ hoang giữa lòng New York, công viên High Line ngày nay đã trở thành biểu tượng rực rỡ của tái sử dụng thích ứng thành công trong kiến trúc đô thị. Từ một kết cấu thép rỉ sét phủ đầy cỏ dại, High Line đã lột xác ngoạn mục thành một không gian xanh độc đáo, thu hút cộng đồng và mang lại sức sống tươi mới cho khu Tây Manhattan.
Adaptive reuse trong kiến trúc là gì?
Trong kiến trúc, adaptive reuse (còn gọi là building reuse) chính là việc biến đổi mục đích của một công trình hiện hữu để phục vụ chức năng mới. Ví dụ: chuyển hóa một nhà thờ cũ thành nhà hàng fine-dining sang trọng, biến ga đường sắt cũ thành không gian thương mại nhộn nhịp, hay cải tạo cối xay gió cổ kính thành tháp nhà ở hiện đại. Adaptive reuse mang đến luồng sinh khí vui tươi cho các cấu trúc lịch sử bằng cách chuyển hóa chúng thành những công trình hữu ích cho cộng đồng xung quanh như nhà ở giá rẻ ấm áp, ký túc xá sinh viên náo nhiệt, trung tâm cộng đồng thân thiện hoặc tổ hợp giải trí đa chức năng hấp dẫn!
Mặt tiền hiện đại của một nhà máy được cải tạo với cảnh quan xanh, Zaragoza, Tây Ban Nha
Thông thường, các nhà phát triển bất động sản thương mại và nhà thầu xây dựng đảm nhận các dự án adaptive reuse với niềm vui vì họ có nguồn lực tài chính và chuyên môn thi công cần thiết để cải tạo và tái mục đích các công trình này một cách thành công.
Lịch sử hình thành High Line
Ban đầu, High Line là một tuyến đường sắt trên cao được xây dựng vào năm 1934 như một phần của dự án hạ tầng mang tên “West Side Improvement” nhằm làm đẹp khu West Side của Manhattan. Thật đáng kinh ngạc khi biết rằng đã có hàng trăm tai nạn thương tâm xảy ra do tàu hỏa chạy ngang phố, khiến chính quyền thành phố quyết định nâng hệ thống đường sắt lên cao vào thập niên 1920. Tuyến đường sắt trên cao mới hoàn thành đầu những năm 1930 và chuyến tàu chở hàng đầu tiên lăn bánh trên High Line vào năm 1933, mang theo thịt, sữa và nông sản đến các nhà kho và nhà máy dọc tuyến đường. Sự ra đời của High Line đã góp phần tách những chuyến tàu chậm chạp và nguy hiểm ra khỏi dòng xe cộ trên phố, với hy vọng giảm thiểu tai nạn giao thông thời bấy giờ!
Tuyến đường sắt trên cao High Line của Công ty Đường sắt Trung tâm New York 1933
High Line trong lịch sử là tuyến đường ray có chức năng vận chuyển hàng hóa giữa khu công nghiệp của thành phố Manhattan.
Trong suốt nhiều thập niên, High Line đã là huyết mạch vận chuyển hàng hóa cho khu công nghiệp lớn nhất Manhattan. Nhưng đến thập niên 1960, với sự xuất hiện của xe tải và đường bộ, vận tải đường sắt bắt đầu nhường bước. Lưu lượng tàu giảm dần và năm 1980, chuyến tàu cuối cùng cũng ngừng lăn bánh trên High Line, để lại một cấu trúc khổng lồ yên tĩnh giữa lòng thành phố. Từ đó, High Line dần bị quên lãng: khung thép và đường ray vẫn kiên cố nhưng hoen gỉ theo thời gian; các thanh tà vẹt mục nát; sỏi đá giữa các khe ray trở thành đất màu mỡ cho cỏ dại mọc lên. Dần dà, cả chiều dài đường sắt biến thành một “khu vườn hoang” treo lơ lửng trên cao, tạo nên một sự tương phản thú vị với cảnh quan đô thị nhộn nhịp xung quanh.
Vào thập niên 1990, High Line đứng trước nguy cơ bị tháo dỡ hoàn toàn. Khi đó thị trưởng New York là ông Rudolph Giuliani coi đoạn đường sắt bỏ hoang này như một khối sắt vụn xấu xí giữa khu phố Chelsea đang “thay da đổi thịt” với các phòng tranh nghệ thuật nổi bật lên cùng nhà hàng sang trọng và loft căn hộ thời thượng mọc lên như nấm sau mưa. Chính quyền thành phố dưới thời Giuliani nóng lòng muốn phá bỏ High Line để giải phóng khu phố khỏi di tích công nghiệp vô dụng này. Nếu không có sự vào cuộc đầy nhiệt huyết của cộng đồng thì có lẽ High Line đã bị xóa sổ vào cuối thập kỷ 90 rồi!
High Line bị bỏ hoang năm 1999
Hành trình biến đường sắt bỏ hoang thành công viên xanh
Thật là một niềm vui lớn khi thông báo kêu gọi đề xuất ý tưởng tái sử dụng High Line được công bố năm 1999, hai cư dân địa phương, Joshua David và Robert Hammond, đã nhận ra tiềm năng tuyệt vời của cấu trúc bị bỏ hoang này. Bị mê hoặc bởi vẻ đẹp công nghiệp độc đáo của High Line và những mảng cây cỏ hoang dại trên đó, họ đã cùng nhau sáng lập tổ chức “Friends of the High Line”. Mục tiêu rõ ràng và đầy hứng khởi của họ là biến tuyến đường sắt trên cao này thành một công viên công cộng để mọi người có thể cùng nhau thưởng thức.
Phối cảnh của phương án được lựa chọn
Vào năm 2003, một cuộc thi thiết kế quốc tế đã diễn ra với mục tiêu tìm kiếm ý tưởng tuyệt vời nhất để biến High Line thành một công viên trên cao. Thật vui mừng khi phương án của nhóm thiết kế liên danh James Corner Field Operations và Diller Scofidio + Renfro đã được chọn! Không chỉ vậy, Piet Oudolf, nhà thiết kế cảnh quan người Hà Lan nổi tiếng với triết lý vườn thiên nhiên, cũng tham gia với vai trò tư vấn chọn giống cây trồng cho dự án. Tầm nhìn cho High Line mới thật thú vị: tạo ra một không gian vừa hoang dã tự nhiên, vừa có những góc sinh hoạt cộng đồng sôi động và cả những khoảng lặng riêng tư tinh tế đan xen. Tất cả sẽ cùng tồn tại hài hòa trên nền di sản công nghiệp cũ đầy cảm hứng!
Lối dạo bộ giữ lại đường ray
Mặt cắt chi tiết của High Line
Thiết kế độc đáo hòa quyện kiến trúc và thiên nhiên
Dự án High Line thật sự là một niềm vui lớn với chiến lược thiết kế độc đáo mà nhóm tác giả gọi là “agri-tecture” – sự kết hợp tuyệt vời giữa nông nghiệp và kiến trúc. Toàn bộ công viên trên cao này được chia thành những mô-đun thú vị, đan xen giữa các mảng cứng và mảng xanh. Những đơn vị lắp ghép này nối tiếp nhau suốt chiều dài 2,4 km của High Line, tạo nên những đoạn chuyển tiếp nhịp nhàng từ không gian lát đá cứng sang vườn cỏ mềm mại với hệ sinh thái thực vật phong phú. Lối đi dạo được lát bằng những tấm bê tông đúc sẵn dài, đặt cách nhau những khe hở nhỏ để khuyến khích cỏ dại và hoa dại mọc len lỏi qua kẽ nứt. Đầu mỗi tấm bê tông được vát mỏng dần và “chìm” vào các bồn cây, khiến con đường như hòa mình vào thảm thực vật xung quanh, làm tan biến ranh giới giữa lối đi và khu vườn một cách đầy mê hoặc!
Kịch bản đa dạng hóa chủng loại cây
Không chỉ vậy, High Line Park còn là một không gian công cộng đầy thú vị, đáp ứng mọi nhu cầu đa dạng: từ “thiên nhiên hoang dã” với thảm thực vật bản địa mọc tự nhiên, đến những khu vườn được chăm sóc kỹ lưỡng với các loài cây cảnh chọn lọc. Xen kẽ là những góc riêng tư lãng mạn và không thể thiếu các sân chơi sinh hoạt cộng đồng cho mọi người. Chính sự phong phú này đã biến High Line thành một công viên độc đáo vô cùng, nơi ai cũng có thể tìm thấy trải nghiệm yêu thích của mình!
Lối đi bộ men theo đường ray cũ trên High Line, với thiết kế những tấm bê tông đan xen thảm cỏ và hoa dại, cho phép du khách vừa dạo bước vừa cảm nhận sự hòa quyện giữa quá khứ công nghiệp và thiên nhiên.
Thật vui mừng khi thấy nhóm thiết kế đã khéo léo giữ lại nhiều dấu ấn của quá khứ dọc tuyến công viên, như những thước phim sống động về lịch sử High Line. Những đoạn đường ray xe lửa nguyên gốc được lắp đặt lại trên một số đoạn đường dạo, giúp du khách dễ dàng hình dung cảnh đoàn tàu xưa len lỏi qua các tòa nhà. Nền đường lát bằng những phiến đá có hoa văn và màu sắc gợi nhớ đến lớp sỏi đá ngày trước thật thú vị. Trên cao độ tầng hai của một góc phố, các kiến trúc sư còn sáng tạo ra một khán đài kính độc đáo nhô ra ngoài không trung, nơi du khách có thể ngồi thư giãn và ngắm nhìn dòng xe cộ tấp nập bên dưới Đại lộ số 10. Chi tiết sáng tạo này không chỉ mang đến trải nghiệm mới mẻ mà còn nhấn mạnh triết lý kết nối High Line với cuộc sống đô thị hiện đại, đúng như mục tiêu tạo ra những “không gian tương tác siêu xã hội” mà nhóm thiết kế đã đề ra.
Tác động và ý nghĩa trong tái sinh đô thị
Khởi công tiến hành trồng cây cao
Sau gần hai thập kỷ từ khi ý tưởng được khởi xướng, High Line đã có một cuộc lột xác ngoạn mục và trở thành biểu tượng vui tươi của sự tái sinh đô thị tại New York. Từ hai công dân bình thường Joshua David và Robert Hammond, phong trào “Friends of the High Line” đã lan tỏa niềm vui và thu hút sự ủng hộ nhiệt tình từ cư dân, nghệ sĩ nhiếp ảnh, kiến trúc sư, quan chức và doanh nghiệp địa phương cùng nhau bảo vệ tuyến đường sắt cũ khỏi nguy cơ bị phá hủy. Kết quả không chỉ là một công viên độc đáo ra đời mà còn mang đến sự thay đổi rạng rỡ cho cả khu vực West Side rộng lớn.
Không gian đi bộ dọc theo tuyến công viên năm 2023
Từ chỗ từng bị coi là “vết hoen gỉ” cản trở phát triển, High Line giờ đây đã trở thành một cú hích tuyệt vời cho sự hồi sinh của cả khu phố! Thật vui mừng khi thấy hàng loạt dự án bất động sản, phòng trưng bày nghệ thuật, nhà hàng và không gian sáng tạo mọc lên xung quanh. Tốc độ phát triển của khu vực nhờ High Line thật sự chưa từng có tiền lệ trước đó. Không chỉ dừng lại ở đó, công viên High Line còn tự hào là một không gian văn hóa cộng đồng đặc sắc, nơi trưng bày các tác phẩm nghệ thuật công cộng, tổ chức sự kiện và triển lãm. Đây đã trở thành điểm gặp gỡ và thư giãn yêu thích của cả người dân lẫn du khách quốc tế!
Xây dựng lối vào ở Gansevoort, điểm bắt đầu của dự án
Một không gian nghỉ tầng bậc, độc đáo nằm ngay tại ngã tư, tạo điểm nhấn thu hút du khách tại Quảng trường 10th Avenue
Trong bối cảnh hiện đại, lĩnh vực xây dựng và kiến trúc đang đứng trước một cơ hội thú vị: nhu cầu mở rộng hạ tầng ngày càng tăng để phục vụ dân số đô thị, nhưng đồng thời cũng có thể tạo ra những tác động tích cực lên môi trường. Thay vì phá bỏ những công trình cũ rồi xây mới hoàn toàn, chúng ta có thể tận dụng tài nguyên một cách sáng tạo và vui vẻ hơn! Adaptive reuse chính là giải pháp tuyệt vời, biến các công trình tưởng chừng đã hết thời thành tài sản quý giá cho tương lai. Điều này không chỉ giúp giữ gìn di sản mà còn giảm thiểu lãng phí đáng kể. Những dự án như High Line minh chứng rằng tính bền vững không phải là một xu hướng nhất thời mà là con đường tất yếu đầy sáng tạo của kiến trúc thế kỷ 21. Nhìn ngắm dải cây xanh uốn lượn trên tuyến đường sắt cũ giữa lòng New York, chúng ta có quyền vui mừng và tin tưởng rằng với tầm nhìn và quyết tâm, con người hoàn toàn có thể thổi hồn vào quá khứ để biến những gì tưởng chừng phế bỏ thành nguồn cảm hứng rực rỡ cho tương lai đô thị!
Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…
Nguồn: Tái sinh đô thị: Hành trình biến đường sắt bỏ hoang thành công viên xanh
