Chủ nghĩa Thô mộc tại Hoa Kỳ sau Thế chiến II đã trở thành biểu tượng kiến trúc cho quyền lực và tầm nhìn của nhà nước. Với những khối bê tông đồ sộ, phong cách này không chỉ phản ánh khát vọng dân chủ mà còn gợi lên sự uy nghiêm, thậm chí xa cách của bộ máy hành chính, tạo ra những tranh luận kéo dài về ý nghĩa xã hội và di sản của nó.

Khi Hoa Kỳ thoát khỏi Thế chiến II và bước vào kỷ nguyên bành trướng cả về đô thị hóa lẫn tăng trưởng kinh tế, điều này dẫn đến sự can thiệp chưa từng có của chính phủ vào môi trường xây dựng. Do đó, kiến trúc đã trở thành một phương tiện quan trọng để thể hiện các giá trị thể chế. Chủ nghĩa Thô mộc với hình khối mạnh mẽ và tính vật chất không khoan nhượng không chỉ là một phong cách ưa chuộng của thời đại mà còn là biểu tượng trực quan cho quyền lực tiểu bang và liên bang. Những công trình này được thiết kế để truyền tải sự ổn định và chức năng, phản ánh tham vọng của một chính phủ hiện đại hóa.

Sự phát triển mạnh mẽ của chủ nghĩa Thô mộc như một phong cách được ưa chuộng cho các tòa nhà chính phủ không phải là ngẫu nhiên. Nó phù hợp với giai đoạn chuyển đổi quốc gia khi các cơ quan liên bang, tiểu bang và thành phố tìm kiếm cách thể hiện một tầm nhìn mới về quản trị dựa trên trật tự, lý trí và tiến bộ. Tuy nhiên, những phẩm chất khiến những công trình này trở thành biểu tượng sức bền thể chế cũng khiến chúng gây tranh cãi: liệu chúng là biểu tượng minh bạch dân chủ hay sự thống trị từ bộ máy quan liêu? Bài viết này xem xét việc thích nghi chủ nghĩa Thô mộc tại Hoa Kỳ bằng cách tìm hiểu làm thế nào các thể chế chính phủ đón nhận phong cách này như một giải pháp chức năng cũng như tuyên bố ý thức hệ.

Sự thích nghi của người Mỹ với chủ nghĩa Thô mộc: Chương trình kiến trúc hậu chiến

Sự trỗi dậy của chủ nghĩa Thô mộc như một phong cách ưu tiên cho các công trình chính phủ không phải là điều ngẫu nhiên. Nó trùng hợp với thời kỳ chuyển mình của quốc gia, khi các cơ quan liên bang, tiểu bang và thành phố tìm cách thể hiện một tầm nhìn mới về quản trị – một tầm nhìn đặt nền tảng trên trật tự, lý tính và tiến bộ. Tuy nhiên, chính những phẩm chất khiến các công trình này trở thành biểu tượng của sự kiên cường thể chế cũng khiến chúng gây tranh cãi. Liệu chúng là biểu tượng của sự minh bạch dân chủ, hay là hiện thân của quyền lực hành chính áp đảo? Bài viết này xem xét sự thích nghi của chủ nghĩa thô mộc tại Hoa Kỳ, tìm hiểu cách các thể chế chính phủ đón nhận phong cách này như một giải pháp chức năng và một tuyên bố ý thức hệ.

Chủ nghĩa Thô mộc tại Hoa Kỳ xuất hiện trong thời kỳ chuyển đổi mạnh mẽ và tăng trưởng kinh tế chưa từng có. Sự mở rộng nhanh chóng của các trung tâm đô thị và tham vọng từ những chương trình liên bang như Đại Xã hội đã tạo ra nhu cầu về kiến trúc táo bạo, đồ sộ nhằm thể hiện lý tưởng và tham vọng quản trị hiện đại. Mặc dù bắt nguồn từ phong trào Thô mộc châu Âu với ảnh hưởng từ Le Corbusier và Smithsons, việc áp dụng chủ nghĩa Thô mộc tại Mỹ mang nét đặc trưng thể chế rõ rệt nhất qua các công trình chính phủ, hạ tầng dân sự cùng dự án cải tạo đô thị quy mô lớn.

Sự phát triển mạnh mẽ của chủ nghĩa thô mộc diễn ra đồng thời với giai đoạn đô thị hóa sâu rộng khi nhiều thành phố Mỹ trải qua quá trình tái phát triển toàn diện. Nhiều khu vực trung tâm bị phá bỏ để nhường chỗ cho những khu phức hợp công cộng đồ sộ phản ánh lý tưởng quy hoạch về hiệu quả, trật tự cùng quản lý tập trung. Các tòa nhà thô mộc thường tích hợp nhiều chức năng chính phủ khác nhau; kết nối cơ quan hành chính với tòa án cùng dịch vụ công trong những cấu trúc đơn lẻ vững chắc tựa pháo đài.

Không giống như ở châu Âu, nơi chủ nghĩa thô mộc được áp dụng rộng rãi trong nhà ở xã hội và các cơ sở giáo dục, tại Hoa Kỳ, nó đã trở thành phong cách ưa chuộng cho các tòa nhà tiểu bang và liên bang. Sự mở rộng xây dựng khu vực công từ những năm 1950 đến 1970 yêu cầu các công trình bền vững và tiết kiệm chi phí, biểu tượng cho quyền lực hiện đại. Những ưu tiên này được thể hiện qua việc chủ nghĩa thô mộc sử dụng bê tông trần, tính mô-đun và trang trí tối giản. Tính vật chất mộc mạc đã thúc đẩy sự thể hiện tính trung thực và dân chủ trong các dự án dân sự, đồng thời hoàn toàn trái ngược với vẻ tráng lệ cổ điển của các tòa nhà chính phủ trước đây.

Khát vọng dân chủ, Quyền lực thể chế

Ý đồ dân chủ của các tòa nhà chính phủ theo phong cách Brutalism được thể hiện rõ ràng qua tổ chức không gian và tính vật chất của chúng. Các quảng trường mở, tiền sảnh rộng rãi và hình khối rõ ràng, thẳng tắp được thiết kế nhằm thúc đẩy sự tương tác công cộng và truyền tải cảm giác hiện diện của chính quyền. Tòa thị chính Boston (1968), một trong những ví dụ tiêu biểu nhất của trường phái Brutalism Mỹ, do Kallmann, McKinnell và Knowles thiết kế, với biểu hiện cụ thể nhằm gợi lên lý tưởng dân chủ về quản trị có sự tham gia. Lối vào lớn, cao ráo cùng mặt tiền mô-đun tượng trưng cho sự minh bạch và phân quyền.

Tuy nhiên, những phẩm chất hình thức vốn hướng đến sự cởi mở này cũng tạo ra các hiệu ứng ngoài ý muốn như cảm giác đe dọa và xa cách. Quy mô đồ sộ cùng bố cục như pháo đài với các khoảng bê tông trải dài đã góp phần tạo nên cảm giác khó tiếp cận từ bộ máy quan liêu. Tòa nhà J. Edgar Hoover (1975), trụ sở FBI tại Washington, D.C., là một ví dụ điển hình cho xu hướng này. Được thiết kế bởi Charles Murphy, Carter Manny và Stanislaw Z. Gladyc, ban đầu nó được coi là hình mẫu của hiệu quả hiện đại; tuy nhiên sự uy nghiêm giống như pháo đài thường xuyên bị chỉ trích vì thể hiện tính bí mật hơn là minh bạch.

Sự căng thẳng giữa thẩm quyền và khả năng tiếp cận trong các tòa nhà chính phủ theo phong cách Brutalism thật thú vị! Việc chọn lựa vật liệu và kết cấu với bê tông thô, chưa hoàn thiện, cùng bề mặt có kết cấu và hình học đổ bóng đã tạo nên một vẻ đẹp vừa mạnh mẽ vừa đầy thử thách. Phong cách Thô mộc này không chỉ đại diện cho dịch vụ công mà còn thể hiện sự uy nghiêm của bộ máy quan liêu, làm nổi bật sự phức tạp đầy mê hoặc của biểu tượng kiến trúc trong lĩnh vực dân sự.

Biến thể khu vực của chủ nghĩa Thô mộc sau chiến tranh

Mặc dù chủ nghĩa Thô mộc ở Hoa Kỳ tuân theo một khuôn khổ thẩm mỹ và tư tưởng chung, sự thích nghi của nó lại khác biệt đáng kể tùy theo khu vực. Điều kiện môi trường, nguồn vật liệu sẵn có và sự thích nghi kiến trúc địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc định hình các tòa nhà chính phủ theo phong cách Thô mộc trên khắp các vùng địa lý khác nhau.

Tại vùng Đông Bắc và Trung Tây, nơi chủ nghĩa Thô mộc nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ nhất về mặt thể chế, các tòa nhà chính phủ thường mang quy mô giản dị nhưng đồ sộ hơn. Các thành phố như Boston, Washington D.C., và Chicago chứng kiến sự xuất hiện của những trung tâm đô thị lớn, khu phức hợp hành chính và tòa án rộng lớn với đặc trưng là khối lượng đồ sộ cùng tính nghiêm ngặt về mặt hình học. Những khu vực này, với mùa đông khắc nghiệt và lịch sử công nghiệp lâu đời đã củng cố độ bền vững cùng tính trường tồn gắn liền với vật liệu và hình khối của chủ nghĩa Thô mộc.

Ngược lại, ở Bờ Tây, những cải biên của chủ nghĩa Thô mộc thể hiện một cách tiếp cận điêu khắc và biểu cảm hơn. Thật vui khi thấy rằng các cân nhắc về khí hậu và địa chấn ở California và Tây Bắc Thái Bình Dương đã dẫn đến những phiên bản nhẹ nhàng và năng động hơn của phong cách này. Các công trình như Thư viện Geisel của William Pereira tại UC San Diego (1970) mang đến niềm hứng khởi khi các nguyên tắc của chủ nghĩa Thô mộc được tái hiện thông qua thử nghiệm kết cấu và sự nhạy cảm cao hơn với địa điểm và bối cảnh.

Tại các vùng phía Nam và Sunbelt, chủ nghĩa thô mộc ít được ưa chuộng trong kiến trúc chính phủ, phần nào do những hạn chế về khí hậu và truyền thống kiến trúc khu vực thường ưu tiên các công trình nhẹ nhàng, thoáng đãng hơn. Khi chủ nghĩa thô mộc xuất hiện tại những khu vực này, người ta thường điều chỉnh để giảm thiểu khả năng giữ nhiệt của bê tông bằng cách kết hợp các thiết bị che nắng, cửa sổ lõm và sân trong nhằm tăng cường khả năng thích ứng với môi trường.

Ý nghĩa của chủ nghĩa Thô mộc trong kiến trúc chính phủ

Việc chủ nghĩa Thô mộc được áp dụng rộng rãi cho các công trình chính phủ và dân sự tại Hoa Kỳ thực sự là một điều thú vị! Không chỉ đơn thuần là lựa chọn về mặt thẩm mỹ hay kết cấu, mà nó còn mang trong mình một tuyên bố tư tưởng đầy sáng tạo, phản ánh tầm nhìn giữa thế kỷ về thẩm quyền nhà nước và trật tự đô thị. Như một ngôn ngữ kiến trúc độc đáo, chủ nghĩa Thô mộc tìm cách truyền tải sự ổn định và tính công năng lên hàng đầu. Mặc dù có những ý kiến trái chiều: với một số người, nó là hiện thân cao quý của nghĩa vụ công dân; với những người khác, lại như lời nhắc nhở chân thật về khoảng cách quan liêu.

Các tòa nhà chính phủ theo phong cách Brutalist vẫn tiếp tục đóng vai trò biểu tượng trong quản trị và không gian. Chúng không chỉ là nơi đặt các chức năng hành chính thiết yếu mà còn tạo nên bản sắc trực quan cho các thể chế và định hình trải nghiệm hàng ngày của người sử dụng dịch vụ công. Quy mô đồ sộ cùng hình khối cứng nhắc nhưng giản dị của chúng được thiết kế để thể hiện tính dễ tiếp cận và minh bạch dân chủ. Tuy nhiên, đôi khi chúng cũng củng cố nhận thức về thẩm quyền nhà nước và khoảng cách thể chế. Điều này thực sự làm cho cuộc sống đô thị thêm phần sinh động!

Trong khi Hoa Kỳ đang hào hứng thảo luận về việc bảo tồn di sản Brutalism của mình, những cuộc trò chuyện xoay quanh các công trình này vẫn đầy màu sắc với các vấn đề về bản sắc thể chế và không gian công dân. Dù được tôn vinh như những biểu tượng trường tồn của sự tham gia dân chủ hay bị coi là tàn tích của một thời kỳ quan liêu phi nhân cách, những công trình này vẫn đứng sừng sững như những tượng đài vui nhộn của một thời kỳ mà kiến trúc được sử dụng như một công cụ quản trị. Di sản của chúng làm nổi bật một chân lý thú vị: môi trường xây dựng chưa bao giờ trung lập, mà luôn phản ánh sinh động những tham vọng chính trị và công dân.

Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…

Nguồn: Chủ nghĩa Thô mộc và Kiến trúc Hành chính: Ngôn ngữ của quyền lực Mỹ hậu Thế chiến