AI và dữ liệu lớn đang mang đến những thay đổi thú vị cho cách kiến trúc được hình thành, từ việc tạo bản vẽ, dự đoán nhu cầu đến đề xuất thiết kế chỉ trong tích tắc. Trước sự phát triển công nghệ đầy hứng khởi này, câu hỏi đặt ra là: Vai trò của kiến trúc sư sẽ được định nghĩa như thế nào trong kỷ nguyên AI?
Kiến trúc sư là ai trong mắt xã hội?
Vai trò của họ đã trải qua nhiều biến đổi từ hiện đại, hậu hiện đại cho đến thời đại dữ liệu ngày nay. Nếu như thời kỳ hiện đại, kiến trúc sư được xem như những “anh hùng” tạo dựng diện mạo đô thị với chủ nghĩa công năng và duy lý; thì sang hậu hiện đại họ trở thành những người kể chuyện tài ba, nhấn mạnh bối cảnh văn hóa và ý nghĩa biểu tượng. Tuy nhiên, xuyên suốt lịch sử đầy sắc màu này, cốt lõi nghề nghiệp của kiến trúc sư ít thay đổi: họ vẫn là người “phiên dịch” giữa mong muốn cá nhân (chủ đầu tư) và lợi ích cộng đồng. Nói cách khác, kiến trúc sư chuyển hóa ý định và nhu cầu khách hàng thành không gian sống động và hình khối độc đáo.
Điều bất ngờ thú vị là sự ra đời của nghề kiến trúc chuyên nghiệp gắn liền với một cuộc cách mạng công nghệ! Theo chuyên gia Eric Cesal, phát minh phanh an toàn cho thang máy cuối thế kỷ 19 đã mở đường cho nhà chọc trời mọc lên như nấm sau mưa. Từ đó xuất hiện nhu cầu về các chuyên gia thiết kế có bằng cấp để đảm bảo an toàn cho công trình cao tầng.
Lịch sử chứng minh rằng mỗi bước tiến công nghệ đều có thể làm mới vai trò người kiến trúc sư. Dù chức năng cốt lõi vẫn vững vàng trước bao sóng gió thời gian nhưng chúng ta cũng không thể lơ là! Ngày nay AI chính là một bước ngoặt lớn đáng mong đợi như vậy! Xã hội đang háo hức nhìn vào các kiến trúc sư để xem liệu ngành nghề này sẽ chuyển mình ra sao để bắt kịp nhịp điệu nhanh chóng của thời đại dữ liệu?
Tòa nhà Frank Gehry – biểu tượng kiến trúc deconstructivism, tiêu biểu cho giai đoạn hậu hiện đại chuyển sang các trường phái phi cấu trúc, nhấn mạnh sự phản xạ xã hội và tính nghệ thuật vượt ra ngoài logic kỹ thuật
Khi công nghệ bước vào studio: AI đang thay đổi hành nghề kiến trúc như thế nào?
Khi công nghệ bước vào studio, niềm vui tràn ngập khi AI đang thay đổi ngành kiến trúc từng ngày! Sự xuất hiện của AI trong các studio thiết kế không chỉ làm mới cách làm việc của kiến trúc sư mà còn mang lại những cơ hội sáng tạo vô tận. Thay vì chiếm chỗ, AI tự động hóa những tác vụ nhàm chán để chúng ta có thể thỏa sức sáng tạo. Theo một nghiên cứu trên tạp chí Building, khoảng 37% công việc lặp đi lặp lại của kiến trúc sư và kỹ sư có thể được tự động hóa nhờ AI. Điều này không đe dọa vai trò của kiến trúc sư mà thực sự mở ra cánh cửa cho những nhiệm vụ chiến lược và giàu trí tưởng tượng hơn.
AI không chỉ hỗ trợ mà còn tạo ra các vai trò mới như quản lý và giám sát AI trong thiết kế, thúc đẩy chúng ta học thêm kỹ năng mới để vận hành hiệu quả các công cụ thông minh này. Giống như trước đây khi phần mềm 3D yêu cầu kiến thức về BIM và lập trình tham số, thời đại AI cũng yêu cầu hiểu biết về thuật toán và khoa học dữ liệu.
Nhiều bạn trẻ hào hứng khám phá tiềm năng ứng dụng AI thay vì lo ngại nó. Ví dụ làn sóng hình ảnh ý tưởng từ Midjourney đầu năm 2023 đã kích thích giới kiến trúc suy nghĩ nghiêm túc về ứng dụng AI trong nghề.
AI đang hỗ trợ gì cho các kiến trúc sư? Một số ứng dụng nổi bật bao gồm: tối ưu hóa phương án thiết kế dựa trên tiêu chí cho trước; phân tích địa hình và đô thị nhanh chóng; thiết kế tạo sinh với nhiều ý tưởng phong phú; nhận diện mẫu hữu ích từ dữ liệu quá khứ; hỗ trợ lập trình tối ưu hiệu suất công trình xanh hơn ngay từ giai đoạn thiết kế.
Nhờ có AI, nhiều tác vụ mất hàng tuần nay hoàn tất chỉ trong vài giờ! Kiến trúc sư giờ đây trở thành nhà dàn dựng quy trình sáng tạo kết hợp sức mạnh tính toán máy móc với tư duy con người. Các trường đại học cũng đã đưa giảng dạy về AI vào chương trình đào tạo để chuẩn bị cho tương lai đầy hứa hẹn này!
“AI sẽ không thay thế kiến trúc sư, nhưng ai biết dùng nó sẽ vượt lên.” Câu nói đó đã thành hiện thực ở nhiều nơi: văn phòng tiên phong sử dụng AI đang dẫn đầu cuộc đua ý tưởng! Thay vì lo ngại, hãy xem nó là “bạn đồng hành” nâng cao năng lực nhé!
Công trình kiến trúc hữu cơ do AI tạo sinh – minh họa khả năng tạo hình khối mới dựa trên dữ liệu và thuật toán generative design
Những thứ máy không thể học: Cảm xúc, bản sắc và năng lực tư duy kiến trúc
Không gian nội thất của Luum Temple (Tulum, Mexico), một công trình tre kết hợp thiết kế tham số. Công trình này “kết hợp kiến trúc vernacular bản địa với thiết kế thuật toán”, tạo nên trải nghiệm thiền tĩnh lặng mang đậm bản sắc văn hóa
Mặc dù AI đã có những bước tiến vượt bậc, nhưng nó vẫn chỉ là công cụ dựa trên dữ liệu và thuật toán. Kiến trúc là một lĩnh vực đầy nhân văn, nơi cảm xúc, bản sắc và tư duy sáng tạo của con người đóng vai trò quyết định. Đúng là AI có thể vẽ hàng nghìn phương án mặt đứng trong chớp mắt, nhưng để chạm đến trái tim người sử dụng qua không gian và hình khối lại là chuyện khác. Khi thiết kế một nhà thờ, trường học hay ngôi nhà, kiến trúc sư luôn truyền vào đó cảm xúc và câu chuyện riêng để tạo nên trải nghiệm độc nhất vô nhị. Máy tính thiếu trực giác cảm xúc và hiểu biết văn hóa nên khó lòng thay thế được thiên chức này.
Các chuyên gia quốc tế đồng tình rằng AI hiện nay chưa đủ khả năng sáng tạo đột phá hay thấu hiểu ngữ cảnh sâu sắc. ArchDaily nhận định rằng mặc dù AI làm tăng hiệu suất quy trình, nó không thể thay thế “tư duy sáng tạo” và khả năng tạo ra thiết kế độc đáo phù hợp với bối cảnh văn hóa – xã hội của kiến trúc sư. AI chỉ tốt ngang tầm chất lượng dữ liệu mà nó được huấn luyện; trong khi đó kiến trúc sư có thể phá vỡ khuôn mẫu để tưởng tượng ra cái chưa từng có. Nói cách khác, AI chưa biết “mơ mộng”, không có trực giác và trải nghiệm để tạo nên những phát kiến ngoài dữ liệu quá khứ.
Một nghiên cứu chỉ ra rằng AI không thể tự mình khởi sinh ý tưởng kiến trúc hoàn toàn mới mà không dựa trên dữ liệu có sẵn; nó cũng gặp khó khăn trong việc hiểu thấu ý nghĩa cảm xúc hoặc văn hóa sâu xa đằng sau một thiết kế. Suy cho cùng, những quyết định làm nên một công trình vĩ đại thường không có đáp án đúng-sai tuyệt đối mà dựa trên tài năng, gu thẩm mỹ và tầm nhìn của kiến trúc sư. Đó là lý do tỷ lệ nghề kiến trúc sư bị AI thay thế chỉ khoảng 1.8%, con số rất thấp so với nhiều ngành nghề khác.
Kiến trúc sư đồng thời mang trong mình “chất nghệ sĩ”, họ biết cách tạo rung động thẩm mỹ và gắn kết công trình với bản sắc con người—những khả năng này chưa thể mã hóa thành số liệu cho máy học được! “Máy móc không thể tự nghĩ ra ý tưởng mới mẻ như chúng ta,” kiến trúc sư Joey Yupangco nhấn mạnh khi ông cho rằng các nhà thiết kế vẫn giữ “cảm nhận vật liệu” cùng sự tinh tế vượt xa bất kỳ trí tuệ nhân tạo nào hiện nay! Tương tự vậy Sudarshan Khadka từng phát biểu: Dù máy móc hỗ trợ diễn họa đẹp mắt song thiếu đi sự kết nối giữa người dùng cuối cùng khiến chúng chẳng bao giờ đảm bảo an toàn công trình như chính tay ai kia!
Thật vậy: Mặc dù Luum Temple tại Mexico áp dụng tham số hiện đại song vẫn giữ nguyên nét thủ công địa phương khiến khách tham quan phải suy ngẫm thiền định sâu lắng hơn trước đây rất nhiều lần rồi đấy nhé! Vì lẽ ấy: Thời đại kỹ thuật số càng cần đề cao yếu tố nhân văn bên cạnh việc ứng dụng khoa học-công nghệ tiên tiến nhằm bảo tồn giá trị cốt lõi giúp ngành nghề tiếp tục trường tồn mãi mãi về sau thôi nào!
Câu hỏi đạo đức đặt ra khi sử dụng trí tuệ nhân loại: Ai chịu trách nhiệm tác quyền nếu sản phẩm cuối cùng do cả hai bên góp phần thực hiện? Liệu khách hàng cần thông báo rõ ràng về việc sử dụng thuật toán trước khi ký hợp đồng hay sao đây?
Cán cân AI-Human: Responsible & Ethical AI – biểu tượng của sự cân bằng và trách nhiệm giữa con người và máy móc trong quyết định thiết kế
Trước hết, hãy cùng nhau vui mừng vì trí tuệ nhân tạo không làm thay đổi trách nhiệm của kiến trúc sư đối với sản phẩm thiết kế. Hội đồng NCARB (Mỹ) đã khẳng định rằng kiến trúc sư phải duy trì “kiểm soát có trách nhiệm” ở mọi giai đoạn dự án, kể cả khi sử dụng AI. Điều này giống như một đạo diễn chịu trách nhiệm về bộ phim dù có dùng bao nhiêu kỹ xảo điện ảnh đi nữa. Ông Michael Brescia, Chủ tịch NCARB, nhấn mạnh rằng kiến trúc sư ký tên đóng dấu bản vẽ vẫn phải chịu trách nhiệm cho kết quả dự án.
Tiếp theo là vấn đề minh bạch thuật toán! Hội đồng NCARB đã đưa ra các hướng dẫn để đảm bảo đạo đức và tính minh bạch trong việc ứng dụng AI. Kiến trúc sư nên chủ động khai báo khi nào và cách thức họ ứng dụng AI, cũng như nguồn dữ liệu dùng để huấn luyện AI. Điều này giúp các bên hiểu rõ giới hạn và độ tin cậy của giải pháp do AI tạo ra.
Và chúng ta không thể quên câu chuyện quyền tác giả! Dù hiện tại luật pháp chưa công nhận máy móc là chủ thể có quyền tác giả, nhưng về mặt đạo đức, đây là một tình huống thú vị: liệu kiến trúc sư có nên nhận toàn bộ công lao sáng tạo hay cần ghi nhận vai trò của AI? Nhiều ý kiến cho rằng công lao sáng tạo vẫn thuộc về kiến trúc sư – người định hướng và quyết định sau cùng.
Nhìn về tương lai đầy hứng khởi! Đa số chuyên gia đều hình dung viễn cảnh mà kiến trúc sư và AI sẽ cộng tác chặt chẽ để tạo nên những thiết kế vừa giàu tính người vừa tối ưu hiệu quả. Kiến trúc sư sẽ trở thành “nhạc trưởng” điều phối dữ liệu giữa các bên liên quan trong quá trình thiết kế – xây dựng.
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng: nghề kiến trúc vẫn luôn là nghề của tương lai! Khi chúng ta biết tận dụng AI như một “cộng sự sáng tạo”, thì mỗi tác phẩm sẽ thấm đẫm câu chuyện và ý nghĩa cho cộng đồng hơn bao giờ hết. Hãy tưởng tượng một thế giới nơi con người và công nghệ hợp lực để viết nên những chương mới tuyệt vời cho ngành kiến trúc!
Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…
Nguồn: Kiến trúc sư thời kỳ AI: Định nghĩa lại vai trò trong kỷ nguyên dữ liệu
