Phong cách kiến trúc hiện đại nhìn từ hiện tượng “Tân cổ điển” tại Việt Nam

Trong bối cảnh kiến trúc Việt Nam ngày càng hội nhập và đa dạng hóa, một nghịch lý thú vị đã xuất hiện: dù phong cách kiến trúc hiện đại đang trở thành xu hướng toàn cầu, phong cách Tân cổ điển vẫn chiếm lĩnh một vị trí đáng kể tại Việt Nam. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: Phải chăng chúng ta đang hiểu sai, hoặc đang biến tấu sai lệch một phong cách từng là biểu tượng của vẻ đẹp cổ điển?

Sự bùng nổ của phong cách Tân cổ điển tại Việt Nam

Từ các khu đô thị cao cấp như Royal City, The Garden cho đến những biệt thự xa hoa tại ngoại ô, phong cách Tân cổ điển trở nên phổ biến đến mức gần như trở thành biểu tượng của sự sang trọng. Trong con mắt của đại đa số người Việt, đây là lối kiến trúc thể hiện đẳng cấp, thể hiện địa vị xã hội và gu thẩm mỹ cá nhân.

Tuy nhiên, sự phổ biến không đồng nghĩa với sự chính xác trong cách hiểu và ứng dụng. Trên thực tế, nhiều công trình được gắn mác “Tân cổ điển” tại Việt Nam lại là sự pha trộn vụng về giữa kiến trúc phương Tây cổ điển và thị hiếu bản địa, tạo nên những thiết kế kém hài hòa, rối rắm và mất đi tinh thần vốn có của phong cách này.

Từ Cổ điển đến Tân cổ điển: Cội nguồn phong cách kiến trúc hiện đại

Để hiểu được tại sao Tân cổ điển trở nên phổ biến nhưng vẫn gây tranh cãi, cần quay về nguồn gốc của phong cách này. Kiến trúc Cổ điển, khởi nguồn từ Hy Lạp và La Mã cổ đại, là nền móng tạo nên phong cách Tân cổ điển (Neoclassical) vào thế kỷ 18. Kiến trúc Tân cổ điển đề cao sự cân bằng, đối xứng, tỷ lệ chuẩn xác và sử dụng các thức cột Doric, Ionic một cách tiết chế và thanh thoát hơn thời Phục Hưng.

Khác với Rococo cầu kỳ, phong cách Tân cổ điển mang đến sự tối giản và trang nhã, được ví như phiên bản “kiến trúc hiện đại đầu tiên” khi chú trọng vào hình khối rõ ràng và bố cục hợp lý. Sự hồi sinh của các yếu tố cổ điển này chính là nền tảng cho phong cách kiến trúc hiện đại sau này – nơi tính logic, công năng và hình thức tối giản lên ngôi.

Du nhập và biến tướng tại Việt Nam

Tân cổ điển bước vào Việt Nam từ thời Pháp thuộc, được thể hiện rõ nét trong các công trình như Phủ Chủ tịch, Nhà khách Chính phủ… Nhưng sau này, khi kiến trúc trở nên phổ biến trong xây dựng dân dụng mà không có hướng dẫn chuẩn, nhiều công trình đã lạm dụng phào chỉ, hoa văn, mái vòm… để chạy theo vẻ ngoài “đẹp mắt” mà bỏ qua yếu tố tỷ lệ, công năng và hài hòa – vốn là linh hồn của Tân cổ điển.

Hệ quả là chúng ta chứng kiến hàng loạt công trình biệt thự, lâu đài “lai Tây” nhưng thiếu tinh tế, không đảm bảo ánh sáng tự nhiên, bố cục chật chội, rối mắt và khó bảo trì. Đây là một bước đi ngược lại với tinh thần của phong cách kiến trúc hiện đại: giản lược – tối ưu – hợp lý.

Vì sao nhiều người vẫn yêu thích Tân cổ điển?

Có hai lý do chính khiến phong cách này vẫn giữ vị trí hàng đầu trong lòng nhiều gia chủ:

1. Vẻ đẹp vượt thời gian: Những chi tiết cầu kỳ nhưng cân đối của Tân cổ điển dễ khiến người ta liên tưởng đến sự sang trọng, quyền lực và vĩnh cửu.
2. Sức ảnh hưởng từ truyền thông: Các đơn vị thiết kế, thi công thường thổi phồng Tân cổ điển như biểu tượng của sự giàu có, dẫn đến việc nhiều người lựa chọn theo xu hướng hơn là hiểu đúng bản chất.

Tuy nhiên, nếu xét trên góc nhìn chuyên môn, chính sự đơn giản, hài hòa, tiết chế mà Tân cổ điển hướng đến mới là yếu tố khiến nó gần gũi với phong cách kiến trúc hiện đại hơn bao giờ hết.

Sự thức tỉnh: Hiểu đúng và áp dụng chuẩn mực

Ở một số công trình tại TP.HCM, Đà Nẵng hay Hà Nội gần đây, các kiến trúc sư đã bắt đầu đưa phong cách Tân cổ điển trở về đúng nghĩa – thông qua việc lược bỏ các chi tiết rườm rà, giữ lại bố cục chuẩn xác, ánh sáng tốt và sử dụng vật liệu hiện đại như đá granite, kính hoặc gỗ sơn mờ.

Chẳng hạn, các biệt thự song lập theo trường phái “neo-classical meets modern” được cải tạo bởi kiến trúc sư trẻ đã gây ấn tượng mạnh. Vẫn là cột trụ, vẫn là mái vòm nhưng được tiết chế, hiện đại hóa để hài hòa với nhu cầu sống hiện đại. Đây chính là biểu hiện rõ nét cho thấy Tân cổ điển hoàn toàn có thể là một phần của phong cách kiến trúc hiện đại nếu biết cách ứng dụng đúng chuẩn.

Kết luận: Tôn trọng di sản nhưng hướng tới hiện đại

Phong cách kiến trúc hiện đại không chỉ là bê tông, kính và thép. Đó còn là tư duy thiết kế tối ưu, hài hòa, hợp lý và tôn trọng giá trị lịch sử. Nếu được hiểu đúng và áp dụng chuẩn mực, Tân cổ điển không chỉ là xu hướng nhất thời mà có thể trở thành cầu nối giữa quá khứ và tương lai.

Người làm kiến trúc, chủ đầu tư và người dân đều cần tự đặt câu hỏi: chúng ta thực sự hiểu và yêu thích phong cách nào, hay chỉ đang bị dẫn dắt bởi thị hiếu nhất thời? Bởi vì kiến trúc là dấu ấn văn hóa – và hiện đại không nằm ở hình thức, mà nằm ở tư duy thiết kế.