Ngắm nhìn khu “chung cư đất nung” lớn nhất thế giới – Kiệt tác sáng tạo từ cổ xưa

Giải pháp cải tạo chung cư theo mô hình cộng đồng truyền thống – Khu “chung cư đất nung” lớn nhất thế giới, nổi tiếng với cái tên “Thổ Lâu Phúc Kiến”, không chỉ đơn thuần là một công trình kiến trúc mà còn là một biểu tượng văn hóa đặc sắc của Trung Quốc. Được xây dựng từ thời xa xưa bởi người Hakka, hay còn gọi là người Hẹ, những cấu trúc này đại diện cho sự sáng tạo và khả năng thích nghi vượt trội. Sử dụng nguyên liệu tự nhiên như đất, tre nứa và các vật liệu cứng khác, người Hakka đã thiết kế nên những ngôi nhà kiên cố, bền vững trước mọi thử thách của thời gian và thiên nhiên. Các Thổ Lâu không chỉ là nơi trú ẩn an toàn mà còn thể hiện sự thân thiện với môi trường và tính cộng đồng cao độ trong lối sống của người dân nơi đây. Với kiến trúc độc đáo hình tròn hoặc vuông cùng khả năng chứa đựng hàng chục đến hàng trăm gia đình dưới một mái nhà chung, mô hình này là nguồn cảm hứng lớn cho các dự án cải tạo chung cư hiện đại, nơi cần kết hợp giữa không gian sinh hoạt bền vững và gắn kết cộng đồng. Thổ Lâu Phúc Kiến thực sự xứng đáng được coi là kỳ quan kiến trúc nhân loại cần khám phá và bảo tồn.

Lịch sử của công trình kiến trúc độc đáo này gắn liền với những cuộc di cư của người Hán xuống miền Nam cùng sinh sống với cư dân Bách Việt. Tại đây, họ luôn gặp phải những xung đột với người bản địa, thổ phỉ và buộc phải phòng chống thú dữ. Đó là những yếu tố dẫn đến việc hình thành ý tưởng xây dựng một ngôi nhà chung cho rất nhiều người để cùng nhau đối phó với những yếu tố bên ngoài, ổn định cuộc sống. Chính mô hình tập thể này đã trở thành nguồn cảm hứng quan trọng cho các giải pháp cải tạo chung cư cộng đồng ngày nay – nơi mà sự đoàn kết, tính bền vững và khả năng bảo vệ an toàn vẫn được ưu tiên hàng đầu trong thiết kế không gian sống tại các đô thị hiện đại.

Vì những yếu tố đã nêu, thổ lâu không chỉ nổi bật với vẻ đẹp cổ kính mà còn được đánh giá cao nhờ vào cấu trúc kiến trúc kiên cố và vững chắc. Nhìn từ xa, thổ lâu giống như những pháo đài bất khả xâm phạm giữa thiên nhiên. Các tòa nhà này không chỉ đơn thuần là nơi cư trú mà thực sự còn là “pháo đài” bảo vệ cư dân khỏi các mối đe dọa từ bên ngoài. Độ cao của các công trình thường nằm trong khoảng từ 4 đến 5 tầng, mang lại một tầm nhìn bao quát và khả năng phòng thủ hiệu quả. Một đặc điểm nổi bật của thổ lâu là chỉ có một cửa ra vào chính duy nhất và tuyệt nhiên không có cửa sổ ở tầng trệt. Điều này nhằm mục đích tối ưu hóa an ninh, khiến cho việc xâm nhập trở nên khó khăn hơn. Trong các dự án cải tạo chung cư kết hợp yếu tố bảo vệ an toàn, cảm hứng từ kiến trúc thổ lâu đã được nghiên cứu ứng dụng—như việc tăng cường tường bao, bố trí lối ra vào an toàn và giới hạn điểm tiếp cận không cần thiết. Cửa hay cổng ra vào được coi là điểm trọng yếu và thường được gia cố chắc chắn bằng đá và sắt để chống lại hỏa hoạn cũng như sự tấn công từ kẻ thù bên ngoài. Khi cánh cổng đóng lại, nội bất xuất, ngoại bất nhập—tạo nên một bức tường thành vững chắc bảo vệ sự an toàn cho cư dân bên trong. Không thể bỏ qua độ dày đáng kinh ngạc của những bức tường đất xung quanh thổ lâu. Chẳng hạn, tại huyện Nam Tĩnh, những bức tường đất này có thể đạt độ dày lên tới 2 mét, tạo ra một lớp bảo vệ vững vàng trước mọi biến động thời tiết hay nguy cơ tiềm ẩn khác từ môi trường xung quanh.

Ở bên trong, công trình được chia ra theo từng gian phòng dành cho các hộ gia đình sinh sống. Khác hẳn với bên ngoài, bên trong thổ lâu được thiết kế rất tinh tế đem lại không khí ấm áp vào mùa đông và mát mẻ vào mùa hè với hệ thống thông gió và chắn gió tốt. Nhiều ý tưởng cải tạo chung cư lấy cảm hứng từ mô hình phân tầng chức năng của thổ lâu đã được áp dụng, tạo nên những không gian sống tiện nghi và tối ưu. Đặc biệt là thổ lâu có thể chịu được những trận động đất mạnh. Một điểm chung của khối công trình này là tầng một được sử dụng làm bếp ăn kiêm phòng khách, tầng hai là nơi dự trữ lương thực, phòng ngủ được bố trí từ tầng ba trở lên. Cũng từ tầng ba trở lên thổ lâu mới bắt đầu có những ô cửa sổ nhỏ để thoáng khí và là nơi để tấn công kẻ địch bên ngoài.

Mỗi thổ lâu có thể xem như một ngôi làng nhỏ hay một “vương quốc nhỏ” của một đại gia đình. Trái ngược với cấu trúc đơn giản bên ngoài, bên trong được xây dựng trang trí khá cầu kỳ, sao cho ấm áp vào mùa đông, mát vào mùa hè. Ý tưởng cải tạo chung cư theo hướng cộng sinh và tối ưu vi khí hậu cũng lấy cảm hứng từ không gian sống bền vững như trong thổ lâu, nơi các phòng đều đủ ánh sáng, thông gió tốt và toàn bộ tòa nhà được xây dựng sao cho chống được động đất.

Thổ lâu ở Phúc Kiến có quy mô lớn nhỏ khác nhau. Những thổ lâu lớn có Chấn Thành lâu, Thừa Khải lâu, Vĩnh Xương lâu, Phúc Dụ lâu, Điền Loa Khanh… Thổ lâu Thừa Khải với kiến trúc hình tròn, cao 4 tầng và bên trong còn chia thành bốn lớp nhà, được xem là thổ lâu có sức chứa lớn nhất. Toàn bộ tòa Thừa Khải có 400 gian phòng, có thể chứa đến hơn 80 hộ gia đình, khoảng 600 người cùng sinh sống. Tòa lầu hình tròn được xây dựng đầu tiên ở Phúc Kiến là Tề Vân lâu ở huyện Hoa An, xây vào năm 1371. Các thổ lâu khác như Chấn Thành hay Thừa Khải có lịch sử cách đây khoảng hơn 300 năm.

Điều hấp dẫn ở thổ lâu chính là việc một cộng đồng gồm rất nhiều hộ gia đình sinh sống trong cùng một tòa nhà. Tuy vậy, với các gian phòng riêng, mỗi gia đình vẫn có một không gian độc lập và có sự phân chia trong cộng đồng tương đối bình đẳng. Tập hợp 46 thổ lâu ở Phúc Kiến đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới vào tháng 7 năm 2008 và thông qua tên gọi chung cho kiểu kiến trúc này là Thổ lâu Phúc Kiến.