Với diện tích trải dài 6, 74 triệu km² qua tám quốc gia tại khu vực Mỹ La Tinh, khu rừng mưa nhiệt đới Amazon không chỉ là một kỳ quan thiên nhiên mà còn đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với hệ sinh thái toàn cầu.

Đây là nơi cư trú của khoảng 10% đa dạng sinh học trên thế giới, với hàng ngàn loài động thực vật độc đáo mà nhiều trong số đó chưa được khám phá hết.

Đồng thời, vùng đất này cũng chịu trách nhiệm cung cấp đến 15% lượng nước ngọt cho trái đất, làm nổi bật vai trò thiết yếu của nó trong việc duy trì cân bằng môi trường và khí hậu.

Tuy nhiên, khi nhắc đến Amazon, phần lớn mọi người thường chỉ hình dung về những tán rừng xanh bất tận và các dòng sông cuồn cuộn mà ít ai chú ý đến cuộc sống diễn ra bên dưới tán rừng mưa lớn nhất thế giới này.

Nơi đây không chỉ là mái nhà của sự đa dạng thiên nhiên phong phú mà còn là chỗ ở của nhiều cộng đồng dân cư bản địa đã gắn bó hàng thế kỷ với môi trường tự nhiên này.

Những người dân bản địa ấy có một mối liên kết sâu sắc với khu rừng — họ sống nhờ vào nguồn tài nguyên sẵn có trong tự nhiên và đóng góp vào việc bảo vệ cũng như duy trì sức khỏe lâu dài của vùng đất quý báu này.

Riêng phần đất dưới tán rừng Amazon ở Brazil đã có tới 28,4 triệu người sinh sống và đô thị hóa đang ngày càng phát triển. Hiện nay, 75% dân số khu vực này sống ở đô thị, chủ yếu là trong những thành phố nhỏ với quy mô khoảng 50.000 người.

Qua nhiều thế kỷ, cấu trúc này đã được hình thành bởi hai giai đoạn quan trọng: thời kỳ mà các con sông đóng vai trò lớn trong kinh tế địa phương nhờ khai thác cao su vào thế kỷ 19 và sự phát triển nhanh chóng của nhiều thị trấn dọc theo các tuyến đường do chính quyền quân sự xây dựng từ năm 1970. Bắt đầu từ thời kỳ thực dân hóa với mục tiêu khai thác tài nguyên, các cộng đồng dân cư dần hình thành. Nhưng do đặc điểm của rừng già, mật độ dân cư không đều, khoảng cách trung bình giữa các khu định cư là 1000 km, gây ra nhiều khó khăn về di chuyển và tiếp cận dịch vụ cơ bản. Dù là nơi có lượng nước ngọt lớn trên thế giới nhưng chỉ số vệ sinh và nước uống lại thấp nhất cả nước; nhà ở chất lượng và không gian công cộng chỉ dành cho một phần nhỏ dân số. Những mâu thuẫn này lên đến đỉnh điểm tại khu ổ chuột lớn thứ ba của Brazil, nằm ngay bìa rừng.

Việc mang lại cuộc sống ổn định và thoải mái cho những cộng đồng này là rất quan trọng để nuôi dưỡng cảm giác gắn bó và quan tâm đến mọi thứ ở Amazon. Vì vậy, đô thị hóa cần đi đôi với việc bảo vệ thiên nhiên. Nguyên tắc này giúp thúc đẩy các mối quan hệ lành mạnh và có qua có lại. Chúng ta nên ưu tiên tạo mạng lưới đường bộ kết nối với đường thủy, phát triển không gian công cộng với lợi ích sinh thái ở khu vực ven sông. Cách tiếp cận này có thể thu hẹp khoảng cách và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên một cách hiệu quả.

Trong lĩnh vực kiến trúc, các điều kiện như dễ xảy ra lũ lụt, địa hình bằng phẳng và vị trí gần với các dòng nước đòi hỏi những cách tiếp cận dựa vào thiên nhiên để tạo ra kiến trúc và cơ sở hạ tầng bền vững, dễ tiếp cận như hệ thống thoát nước và vệ sinh. Kiến trúc bản địa cũng thể hiện điều này khi coi thiên nhiên không chỉ là nguồn tài nguyên để khai thác mà còn là một phần của cộng đồng. Điều này được thể hiện qua việc sử dụng các vật liệu có sẵn tại địa phương và tôn trọng khí hậu, phản ánh tính bền vững vốn có.

Điều quan trọng là phải làm rõ mối quan hệ sâu sắc giữa cảnh quan và cộng đồng, điều này được thể hiện qua các công trình xây dựng truyền thống như nhà sàn và các công trình nổi. Những công trình này được xây dựng dựa trên kinh nghiệm và sự hiểu biết chính xác về địa hình, dòng chảy cũng như mực nước lũ.

Mặc dù sự thay đổi này gặp phải những hạn chế về nguồn lực, tiềm năng của chiến dịch này vẫn được đánh giá cao với khả năng tác động mạnh mẽ, góp phần nâng cao khả năng thích ứng và phục hồi.

Hơn nữa, chiến lược làm mát thụ động và việc sử dụng vật liệu địa phương cũng được đề cập trong mối quan hệ với bối cảnh. Đối với những thách thức khu vực, các phương pháp tiếp cận thay thế trong thiết kế xuất hiện thông qua việc tái tạo các phương pháp bản địa, từ đó tạo ra nhiều dự án phản ánh sâu sắc văn hóa địa phương.

Để xử lý hết mấy vấn đề đô thị hóa của Amazon, mình cần nắm rõ sự phức tạp của địa hình, đất đai và hệ sinh thái ở đây. Với nền văn hóa đa dạng từ dân bản địa, châu Âu đến châu Phi, chắc chắn sẽ có nhiều chiến lược được đưa ra.

Tuy nhiên, theo nhà nhân học Romero Ximenes, một cảnh quan thiếu vắng dân tộc và văn hoá chỉ đơn thuần là những khu rừng. Amazon không chỉ là một cảnh quan thiên nhiên với sự đa dạng đáng kinh ngạc mà còn là nơi con người sinh sống hàng ngày, nơi tồn tại một nền văn hoá độc đáo. Vì vậy, ngoài việc coi trọng các khái niệm và công nghệ được thiết kế để đảm bảo sự tái tạo và tồn tại của môi trường, cần phải nhấn mạnh vai trò của con người – yếu tố không thể thiếu trong đó.

Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…

Nguồn: Cuộc sống và kiến trúc của con người dưới tán rừng Amazon