Thế kỷ 20 đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các công trình hành chính với hình khối vững chắc từ bê tông, kính và thép. Từ phong cách Brutalism mạnh mẽ, International Style thanh thoát cho đến kiến trúc xã hội chủ nghĩa, mỗi phong cách không chỉ định hình cảnh quan đô thị mà còn phản ánh cách thức quyền lực và trật tự được thiết lập qua không gian.
Dự án cải tạo được mong đợi nhất trong 50 năm tại tòa tháp biểu tượng Transamerica Pyramid của San Francisco do Foster + Partners thực hiện
Kiến trúc hành chính thế kỷ 20 là một phong cách thiết kế dành cho các công trình công cộng, chính phủ và doanh nghiệp quy mô lớn, nhằm thể hiện quyền uy và tính hiện đại của nhà nước hoặc tập đoàn. Hai ngôn ngữ kiến trúc nổi bật trong thời kỳ này là Brutalism và International Style. Brutalism ưa chuộng việc sử dụng bê tông thô và hình khối đơn giản, được xem như “biểu tượng của sức mạnh và hiệu quả” để khẳng định quyền lực của chính phủ. Trong khi đó, International Style chú trọng vào mặt đứng kính, khung thép cùng hình thức tối giản, biểu trưng cho sự trong suốt, tiện dụng và tiến bộ công nghiệp. Tại các quốc gia xã hội chủ nghĩa, kiến trúc nhà nước còn kết hợp yếu tố cổ điển với quy mô hoành tráng (mang tính tuyên truyền) nhằm minh chứng tầm ảnh hưởng của hệ tư tưởng.
Các công trình hành chính thế kỷ XX thường mang những đặc điểm chung rõ rệt, phản ánh cả nhu cầu chức năng lẫn thông điệp biểu tượng của thời kỳ đó. Về vật liệu xây dựng, chúng ưu tiên sử dụng những chất liệu công nghiệp hiện đại như bê tông cốt thép, thép và kính trong suốt với triết lý “trung thực với vật liệu”, hạn chế các yếu tố trang trí cầu kỳ. Hình thức kiến trúc thường dựa trên các khối hình học đơn giản cùng module đối xứng; mặt đứng phẳng vuông vức nhấn mạnh vào tính hiệu quả và trật tự. Quy mô của những công trình này thường rất lớn tạo nên ấn tượng vững chãi lâu bền từ mảng bê tông thô góc cạnh đặc trưng phong cách Brutalism đến các khối hình lục giác hoặc đối xứng đặc sắc của International Style.
Boston City Hall (1968, Kallmann, McKinnell & Knowles)
Nhiều dự án hiện nay đã tích hợp các không gian công cộng mở, chẳng hạn như quảng trường hoặc sảnh lớn, nhằm thể hiện tinh thần minh bạch và dân chủ. Tòa thị chính Boston (1968) là một ví dụ điển hình với sảnh thang máy khổng lồ và khu vườn phía trước rộng rãi, được thiết kế để thúc đẩy giao tiếp cộng đồng và khẳng định sự vững mạnh của bộ máy tổ chức. Trong khi đó, tại các quốc gia xã hội chủ nghĩa, kiến trúc hành chính thường kết hợp giữa phong cách hiện đại và tân cổ điển, bổ sung tượng đài và phù điêu để ca ngợi lý tưởng cộng sản. Những công trình như Pałac Kultury i Nauki (1955) ở Warsaw được xây dựng đồ sộ và kiên cố như pháo đài, vừa là biểu tượng của “món quà từ nhân dân Xô Viết” vừa là lời khẳng định về tính trường tồn của ý thức hệ.
Brutalism trong công sở và học viện
Trong thế kỷ 20, kiến trúc hành chính đã phát triển theo nhiều hướng khác nhau, mỗi phong cách mang một ngôn ngữ riêng để thể hiện quyền lực và trật tự. Brutalism, nổi bật mạnh mẽ sau Thế chiến II, được biết đến với việc sử dụng bê tông thô mộc, hình khối đơn giản và tinh thần trung thực với vật liệu. Khi áp dụng vào các công sở và học viện, Brutalism tạo nên hình ảnh vững chắc và đáng tin cậy, mặc dù đôi khi có thể gây cảm giác áp chế. Paul Rudolph là một đại diện tiêu biểu của xu hướng này với công trình Yale Art and Architecture Building (1963), nơi mà bê tông không chỉ định hình cấu trúc mà còn tạo ra những không gian phức hợp đầy kịch tính ánh sáng.
Yale Art and Architecture Building (1963, Paul Rudolph) là ví dụ cho Brutalism trong môi trường học thuật, nổi bật với bề mặt bê tông thô và không gian phức hợp
International Style cho văn phòng và tập đoàn
Song song với đó, Phong cách Quốc tế đã mở ra một xu hướng kiến trúc toàn cầu hóa, loại bỏ các yếu tố trang trí mang tính địa phương và nhấn mạnh sự phổ quát của hình khối. Với hệ kết cấu thép và kính, các tòa nhà có mặt đứng phẳng, module rõ ràng và nhịp điệu nhất quán. Trong lĩnh vực hành chính và đặc biệt là tại trụ sở của các tập đoàn đa quốc gia, phong cách này trở thành chuẩn mực thể hiện tính chuyên nghiệp và minh bạch. Ludwig Mies van der Rohe đã định hình mẫu mực này qua công trình Seagram Building (1958, New York), một tác phẩm với kết cấu thép lộ sau lớp kính màu đồng, thể hiện nguyên tắc “Less is more” và có ảnh hưởng sâu rộng đến các cao ốc văn phòng quốc tế về sau.
Seagram Building (1958, New York, Ludwig Mies van der Rohe): minh họa chuẩn mực International Style với mặt kính phẳng, kết cấu thép lộ và nhịp điệu module
Kiến trúc nhà nước xã hội chủ nghĩa
Ở một khía cạnh khác, kiến trúc hành chính trong các quốc gia xã hội chủ nghĩa thể hiện rõ nét tính tượng trưng, kết hợp giữa quy mô lớn, hình khối kín đáo và sự tiết chế trong trang trí. Đây là sự kết hợp hài hòa giữa tinh thần hiện đại và phong cách tân cổ điển giản lược, nhằm truyền tải quyền lực của nhà nước và lý tưởng xã hội. Dự án Palace of Soviets (1931) của Boris Iofan, dù chưa được thực hiện, đã thể hiện tham vọng tạo dựng một trung tâm quyền lực tối cao cho Liên Xô với kích thước đồ sộ và hình thức trang nghiêm.
Pałac Kultury i Nauki (1955, Warsaw): công trình nhà nước xã hội chủ nghĩa kết hợp hiện đại và tân cổ điển
Nhìn lại, kiến trúc hành chính thế kỷ 20 là một sự kết hợp hài hòa giữa công năng và biểu tượng. Từ bê tông trần của phong cách Brutalism, kính và thép của phong cách Quốc tế cho đến khối tích đồ sộ của kiến trúc xã hội chủ nghĩa, tất cả đều phản ánh mối quan hệ mật thiết giữa không gian, quyền lực và trật tự xã hội. Di sản này vẫn tiếp tục có ảnh hưởng sâu sắc đến cách chúng ta cảm nhận quyền lực trong các không gian đô thị hiện nay.
Địa chỉ: 63/20 Lê Lai, Phường 3, Quận Gò Vấp, TP.HCM
Điện thoại: 0587878388
Email: akitek.vn@gmail.com
Website: akitek.vn
Akitek.vn là đơn vị hàng đầu chuyên tư vấn thiết kế kiến trúc, kết cấu MEP và thi công nội thất, thiết kế thi công các công trình biệt thự, nhà phố, căn hộ, chung cư và đặc biệt thiết kế trang trí văn phòng, showroom, nhà hàng, khách sạn…
Nguồn: Bê tông, Kính và Quyền lực: Di sản của Kiến trúc Hành chính Thế kỷ XX
